آیه 1 سوره ابراهیم

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

الر كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلى‌ صِراطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ «1»

الر: در حروف مقطعه و فواتح السور، مفسران را اقوالى است:

1- از جمله آنكه چون مسميات اين اسماء، عنصر كلام و بسائطند كه تركيب كلام از آنست، پس گوئيا حق تعالى خطاب به بندگان فرمايد كه قرآنى كه شما را عاجز ساخته از اتيان مثل آن، هرآينه از جنس اين حروفى‌

«1» جلد 2، صفحه 222.

جلد 7 - صفحه 9

است كه در محاوره و مخاطبه خود استعمال كنيد و چون قادر نيستيد بر آوردن مثل آن، پس بدانيد از جانب قادر مطلق باشد و تمام اشياء در تحت قدرت و غلبه او است.

2- اسامى قرآن.

3- اسامى سور.

4- هر يك از حروف، اشاره به اسمى از اسماء الهى.

5- اشعار بر حروف مبسوط كه مقسم بها هستند به جهت شرافت آن، چه آنها بسايط اسماء و ماده خطابند.

6- رمزى است بين خدا و پيغمبر.

7- جزو متشابهات و تأويل آن نزد امام عليه السّلام است.

كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَيْكَ‌: اين قرآن كتابى است كه نازل فرموديم آن را به سوى تو اى پيغمبر. لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ: براى اينكه بيرون آورى مردمان را به سبب دعوت به مضمون آن، از تاريكيهاى كفر و نفاق و شك و بدعت، به روشنى ايمان و يقين و سنت و هدايت. بِإِذْنِ رَبِّهِمْ‌: به فرمان پروردگارشان، يعنى به توفيق و تيسير او. إِلى‌ صِراطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ:

به راه خداوند غالب ستوده، يعنى راه اسلام. حاصل آنكه: نزول قرآن بسوى تو براى آنست كه مردم را به سبب آن از ظلمات كفر و ضلالت، به شاهراه ايمان و هدايت برسانى، و حقانيت اسلام و شريعت خود را بر عالميان ثابت گردانى.

حضرت امير المؤمنين در ذيل خطبه 196 نهج البلاغه فرمايد:

جعله اللّه سبحانه بلاغا لرسالته و كرامة لامته و ربيعا لاهل زمانه و رفعة لاعوانه و شرفا لانصاره. ثمّ انزل عليه الكتاب نورا لا تطفأ مصابيحه و سراجا لا يخبو توقده و بحرا لا يدرك قعره و منهاجا لا يضل نهجه و شعاعا لا يظلم ضوئه و فرقانا لا يخمد برهانه و تبيانا لا تهدم اركانه و شفاء لا تخشى اسقامه و عزا لا تهزم انصاره و حقا لا تخذل اعوانه.

قرار داد خداوند سبحان پيغمبر آخر الزمان را رساننده و تبليغ كننده مر رسالت‌

جلد 7 - صفحه 10

او را، و مكرمت و عاطفت براى امت او، و بهار براى اهل زمان او، و سر بلندى براى يارى‌كنندگان او، و بزرگوارى براى نصرت نمايندگان او، پس نازل فرمود بر آن حضرت كتاب بزرگوار قرآن در حالتى كه نورى است كه خاموش نشود چراغهاى روشن آن، و چراغى است كه فرو نشانده نشود افروختن آن، و دريائى است كه يافت نشود قعر آن، و راه راستى است كه گمراه كرده نشود راههاى آن، و شعاعى است كه تاريك نمى‌شود نور درخشان آن، و فارقى است ميان حق و باطل كه خاموش نگردد برهان ساطع آن، و اساسى است كه ويران كرده نشود اصول آن، و شفائى است كه ترسان نشوند بيماران او.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

الر كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلى‌ صِراطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ «1» اللَّهِ الَّذِي لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ وَيْلٌ لِلْكافِرِينَ مِنْ عَذابٍ شَدِيدٍ «2» الَّذِينَ يَسْتَحِبُّونَ الْحَياةَ الدُّنْيا عَلَى الْآخِرَةِ وَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَ يَبْغُونَها عِوَجاً أُولئِكَ فِي ضَلالٍ بَعِيدٍ «3»

ترجمه‌

اين كتابى است كه فرستاديم آنرا بسوى تو تا بيرون آورى مردمانرا از تاريكيها بروشنائى بدستور پروردگارشان بسوى راه آن تواناى ستوده‌

خداوند آنچنانيكه مر او را است آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است و واى بر كافران از عذاب سخت‌

آنانكه اختيار ميكنند از راه دوستى زندگانى دنيا را بر آخرت و باز ميدارند از راه خدا و ميخواهند در آن كجى را آنگروه در گمراهى دورند.

تفسير

بيان الر در ابتداء سور سابقه گذشت و قرآن كتابى است كه خداوند آنرا بتوسط جبرئيل فرستاده است بر پيغمبر خاتم براى آنكه نجات دهد آنحضرت تمام مردم عالم را و بيرون آورد آنها را از انواع تاريكيهاى كفر و جهالت و ضلالت و وارد فرمايد ايشان را در روشنائى و هدايت و معرفت و ايمان بدستور و توفيق و تسهيل خداوند امر را بر ايشان و آن روشنائى و نور راه خداوند تواناى غالب قادر ارجمند حميد محمود در جميع صفات و افعال است كه او خداوندى است كه مالك آسمانها و زمين و تمام موجودات در آنها است و كسى قادر بر تخلّف از حكم او نيست و ويل و هلاك مر كافران را است از عذاب شديد قيامت و آنها كسانى هستند كه براى ضعف عقل و غلبه شهوت اختيار نمودند زندگانى موقت مشوب بألم دنياى دنى را بر حيات دائم و عيش خالص آخرت باقى و باز ميدارند مردم را از متابعت راه حقّ چنانچه خودشان را باز داشتند و ميخواهند كه در راه حق و دين اسلام عيب و عوجى پيدا كنند و بآنوسيله مانع از قبول اسلام مردم شوند و اينجماعت بسيار از وادى حقّ دورند چون‌

جلد 3 صفحه 219

دين اسلام منزّه از عيب و نقص است و بنابراين ضمير در يبغونها بسبيل راجع ميشود كه مذكّر و مؤنث در آن يكسان است و بعضى گفته‌اند مراد آنستكه ميجويند دنيا را از غير راهش چون دنيا را براى آخرت بايد طلبيد پس كسيكه دنيا را براى آخرت نجويد از راه كج دنيا را طلب نموده و بنابراين ضمير راجع به الحيوة الدنيا است و در هر حال اين جماعت در وادى ضلالت و گمراهى سير ميكنند كه بمراحل عديده از حقّ دور است ..

بِسم‌ِ اللّه‌ِ الرَّحمن‌ِ الرَّحِيم‌ِ

الر كِتاب‌ٌ أَنزَلناه‌ُ إِلَيك‌َ لِتُخرِج‌َ النّاس‌َ مِن‌َ الظُّلُمات‌ِ إِلَي‌ النُّورِ بِإِذن‌ِ رَبِّهِم‌ إِلي‌ صِراطِ العَزِيزِ الحَمِيدِ «1»

امّا كلام‌ ‌در‌ فضل‌ سوره‌‌-‌ ‌از‌ ‌إبن‌ بابويه‌ باسناده‌ ‌از‌ عنبسة ‌بن‌ مصعب‌ ‌از‌ حضرت‌ صادق‌ ‌عليه‌ السّلام‌ فرمود

(‌من‌ قرء ‌سورة‌ ابراهيم‌ و الحجر ‌في‌ ركعتين‌ جميعا ‌لم‌ يصبه‌ فقر ابدا و ‌لا‌ جنون‌ و ‌لا‌ بلوي‌)

و عياشي‌ ‌هم‌ روايت‌ كرده‌ بهمين‌ مفاد.

و روايتي‌ ‌از‌ حضرت‌ صادق‌ ‌عليه‌ السّلام‌ مرسلا نقل‌ كردند ‌که‌ فرمود

(‌من‌ كتبها ‌علي‌ خرقة بيضاء و جعلها ‌علي‌ عضد طفل‌ صغير امن‌ ‌من‌ البكاء و الفزع‌ و التوابع‌ و سهّل‌ اللّه‌ فطامه‌ ‌عليه‌ باذن‌ اللّه‌ ‌تعالي‌.

) الر مكرر گفته‌ ‌شده‌ رموزي‌ ‌است‌ ‌بين‌ اللّه‌ و رسوله‌ كِتاب‌ٌ أَنزَلناه‌ُ إِلَيك‌َ قرآن‌ مجيد ‌است‌ ‌که‌ خداوند نازل‌ فرموده‌ ‌که‌ يكي‌ ‌از‌ اسامي‌ قرآن‌ كتاب‌ ‌است‌ چون‌ مجموع‌ ‌بين‌ الدّفتين‌ ‌شده‌ و مراتب‌ نزول‌ ‌هم‌ مكررا بيان‌ ‌شده‌ ‌تا‌ ‌بر‌ قلب‌ مطهر پيغمبر صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ ‌که‌ مفاد اليك‌ ‌است‌.

جلد 11 - صفحه 356

لِتُخرِج‌َ النّاس‌َ جميع‌ افراد بشر بلكه‌ جن‌ّ و انس‌ ‌تا‌ قيام‌ قيامت‌ و لام‌ لتخرج‌ لام‌ عاقبت‌ نيست‌ زيرا لازم‌ ميآيد جميع‌ افراد بشر مؤمن‌ شوند بلكه‌ علية ‌است‌ ‌که‌ خداوند اراده‌ فرموده‌ باراده‌ تشريعي‌ ‌يعني‌ تكليف‌ و فرض‌ فرموده‌ ‌بر‌ جميع‌ ناس‌ و حكمت‌ نزول‌ قرآن‌ اينست‌ مِن‌َ الظُّلُمات‌ِ إِلَي‌ النُّورِ ‌از‌ ظلمت‌ جهل‌ بنور علم‌، ‌از‌ شرك‌ بتوحيد، ‌از‌ كفر بايمان‌، ‌از‌ ضلالت‌ بهدايت‌، ‌از‌ معاصي‌ بعبادت‌ و طاعت‌، ‌از‌ صفات‌ رذيله‌ بملكات‌ حسنه‌، ‌از‌ علائق‌ بزخارف‌ دنيوي‌ بمثوبات‌ اخروي‌ ‌از‌ توجه‌ بغير ‌خدا‌ بخداوند متعال‌، ‌از‌ آتش‌ جهنم‌ بنعم‌ بهشت‌ و بالجمله‌ ‌از‌ كليه‌ شرور بكليه‌ خيرات‌.

بِإِذن‌ِ رَبِّهِم‌ ‌که‌ مشيت‌ ‌او‌ ‌هم‌ موافقت‌ كند و محل‌ ‌هم‌ قابل‌ ‌باشد‌ و توفيق‌ ‌هم‌ شامل‌ شود إِلي‌ صِراطِ العَزِيزِ الحَمِيدِ صراط مستقيم‌ ‌که‌ ‌او‌ ‌را‌ مشمول‌ رحمتهاي‌ ‌خود‌ و عنايات‌ و تفضلات‌ و قرب‌ بمقام‌ ربوبي‌ نمايد ‌که‌ ‌هر‌ يك‌ ‌از‌ اينها طريقي‌ ‌است‌ بسوي‌ ‌او‌ ‌که‌ فرمود

الطرق‌ ‌الي‌ اللّه‌ بعدد انفاس‌ الخلائق‌

جميع‌ عقائد حقه‌ و اعمال‌ صالحه‌ و اخلاق‌ حميده‌ طرق‌ ‌الي‌ اللّه‌ ‌است‌ و صراط الهي‌ ‌است‌ ‌که‌ صراط مستقيم‌ ‌است‌.

العَزِيزِ الحَمِيدِ عزيز شامل‌ جميع‌ صفات‌ ذاتيه‌ ميشود: علم‌، قدرت‌، حيات‌، كبريايي‌، عظمت‌، علوّ و ‌غير‌ اينها. و حميد شامل‌ جميع‌ صفات‌ فعليه‌ افعال‌ الهي‌ ‌از‌ خلق‌ و رزق‌ و اماته‌ و احياء و اعطاء و غني‌ و فقر و صحت‌ و مرض‌ و تمام‌ افعال‌ تشريعيه‌ ‌از‌ ارسال‌ رسل‌ و جعل‌ احكام‌ و انزال‌ كتب‌ و نصب‌ خليفه‌ و ‌غير‌ اينها تمام‌ موافق‌ حكمت‌ و مصلحت‌ و بجا و بموقع‌ پسنديده‌ ‌است‌.

]

(آیه 1)- بیرون آمدن از ظلمتها به نور: این سوره همانند بعضی دیگر از

ج2، ص492

سوره‌های قرآن با حروف مقطعه شروع شده است. نکته‌ای که تذکر آن را در اینجا لازم می‌دانیم این است که از 29 سوره‌ای که با حروف مقطعه آغاز شده، درست در 24 مورد از آنها بلافاصله سخن از قرآن مجید به میان آمده است که نشان می‌دهد پیوندی میان این دو یعنی حروف مقطعه و قرآن برقرار است، و ممکن است خداوند بخواهد با این بیان روشن کند که این کتاب بزرگ آسمانی با این محتوای پرعظمت که رهبری همه انسانها را به عهده دارد از مواد ساده‌ای به نام «حروف الفبا» تشکیل یافته و این نشانه اهمیت این اعجاز است.

به هر حال بعد از ذکر حروف «الف، لام، راء» (الر).

می‌فرماید: «این کتابی است که بر تو نازل کردیم به این منظور که مردم را از گمراهیها به سوی نور خارج کنی» (کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ).

در حقیقت تمام هدفهای تربیتی و انسانی، معنوی و مادی نزول قرآن، در همین یک جمله جمع است: «بیرون ساختن از ظلمتها به نور»! از ظلمت جهل به نور دانش، از ظلمت کفر به نور ایمان، از ظلمت ستمگری و ظلم به نور عدالت، از ظلمت فساد به نور صلاح، از ظلمت گناه به نور پاکی و تقوا، و از ظلمت پراکندگی و تفرقه به نور وحدت.

و از آنجا که سر چشمه همه نیکیها، ذات پاک خداست، و شرط اساسی درک توحید، توجه به همین واقعیت است بلافاصله اضافه می‌کند: همه اینها «به اذن پروردگارشان (پروردگار مردم) می‌باشد» (بِإِذْنِ رَبِّهِمْ).

سپس برای توضیح و تبیین بیشتر هدایت به سوی نور می‌فرماید: «به سوی راه خداوند عزیز و حمید» (إِلی صِراطِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ).

خداوندی که عزتش دلیل قدرت اوست، و حمید بودنش نشانه مواهب و نعمتهای بی‌پایان او می‌باشد.